Αν υπάρχει κάτι που μένει στη μνήμη μετά την προβολή της ταινίας Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου, είναι μεταξύ όλων των άλλων αναμφίβολα το αισθητικό της αποτύπωμα — πώς ο κόσμος, οι χαρακτήρες και οι συγκρούσεις ζωγραφίζονται μέσα από υφάσματα, φόρμες, υφές. Στην έκθεση Poor Things: Τα Κοστούμια στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού στην Αθήνα (12 Ιουνίου – 29 Σεπτεμβρίου 2024), έχουμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά δώδεκα από τα πρωτότυπα χειροποίητα κοστούμια της δημιουργού Holly Waddington.
Η έκθεση αποκαλύπτει τον κόσμο του Γιώργου Λάνθιμου μέσα από τα δημιουργήματα της Holly Waddington. Δώδεκα κοστούμια, το καθένα με τον δικό του ρόλο στην αφήγηση, παρουσιάζονται ως αυτόνομα έργα τέχνης. Από κοντά, τα υλικά, οι φόρμες και οι λεπτομέρειες ξεδιπλώνουν μια δεύτερη ανάγνωση της ταινίας.
Η Bella Baxter
Η πορεία της Bella αποτυπώνεται μέσα από τα ρούχα της. Στην αρχή, η εμφάνισή της θυμίζει παιδί: ρούχα σχεδόν «κουκλίστικα», φορεμένα το πρωί από την Mrs. Prim και σταδιακά αποσυναρμολογημένα, σαν παιχνίδι. Η μπλούζα, δυσανάλογη στο σώμα, παραπέμπει σε παιδικό ρούχο, ενώ το τουρνούρ εμπνέεται από τον 19ο αιώνα με σύγχρονο όγκο.
Αργότερα, στη Λισαβόνα, η Bella δεν διστάζει να βγει στους δρόμους της πόλης φορώντας μόνο το εσώρουχό της. Το σακάκι έχει οργανική, σπογγώδη υφή και η αμάνικη μπλούζα με τα βολάν βασίζεται σε βικτωριανό «ένδυμα σεμνότητας», που είχε σκοπό να καλύπτει το ντεκολτέ. Οι μπότες βασίζονται στις διαστημικές μπότες της δεκαετίας του 1960 του Γάλλου σχεδιαστή André Courrèges, σε συνδυασμό με βικτωριανό τακούνι.
Στη σχολή ιατρικής, το σακάκι που θα φορέσει η Bella είναι χαρακτηριστικό της ραπτικής του Παρισιού τη δεκαετία του 1890 και της επιτρέπει να εναρμονίζεται με τους άνδρες φοιτητές στην ιατρική σχολή. Το πυκνό μάλλινο ύφασμα του σακακιού απέχει πολύ από τα ελαφριά υφάσματα που φορούσε η Bella ως τώρα στην ταινία. Το παρουσιαστικό της Bella ταιριάζει με τα σκούρα, μακριά, μάλλινα σακάκια των ανδρών, αλλά η Bella ανατρέπει την εμφάνισή της φορώντας το σακάκι χωρίς την αντίστοιχη φούστα των ανδρών.
Με τα ανάλαφρα βολάν του και τα μανίκια που θυμίζουν κλόουν, αυτό το σύνολο για κρουαζιέρα έρχεται σε έντονη αντίθεση με την αποτρόπαια ανθρώπινη οδύνη που βιώνει η Bella σ’ αυτή τη σκηνή της ταινίας. Είναι ένα από τα ελάχιστα κοστούμια που είναι ολοκληρωμένα, περιλαμβάνει μέχρι και μια μικρή καρφίτσα από ελεφαντόδοντο, υλικό βεβαρημένο με συμβολισμούς εκμετάλλευσης και βαρβαρότητας, που χρησιμοποιείται συχνά στα βικτωριανά κοσμήματα.
Το κίτρινο σατέν φόρεμα, σε συνδυασμό με τα μαύρα μαλλιά της, δημιουργεί την πιο εκτυφλωτική εικόνα. Τα χρώματα παραπέμπουν στα προειδοποιητικά σήματα της φύσης, ενώ η ίδια γίνεται «φάρος χαράς» που συγκρούεται με τους κανόνες της καλής κοινωνίας.
Το μελαγχολικό μπλε φόρεμα στην αρχή της ταινίας, νομίζω ότι είναι το πιο εντυπωσιακό ρούχο που έχω δει ποτέ στη ζωή μου. Οι πτυχώσεις των μανικιών βασίζονται σε εικονογράφηση μόδας της δεκαετίας του 1890 και θυμίζουν μεσαιωνική πανοπλία. Η σοβαρότητα του φορέματος, με το σκούρο και μελαγχολικό μπλε χρώμα του, έρχεται σε αντίθεση με την αέρινη ελαφρότητα των περισσότερων ενδυμάτων της Bella.Ένα κοστούμι πιο βαρύ, που υπογραμμίζει την ωριμότητα και την αποφασιστικότητα της Bella.
Οι άλλοι χαρακτήρες
Max
Όταν ο Max κατορθώνει να γίνει πετυχημένος γιατρός, φοράει και το «αρμόζον κοστούμι». Τα χρώματα βασίζονται στους τόνους του δέρματος, θυμίζοντας αντισηπτική αλοιφή και τα ροζ των ανατομικών διαγραμμάτων. Το χρώμα και η υφή των κουμπιών της κάπας υποδηλώνουν αυτιά, ενώ τα κουμπιά στο κοστούμι μοιάζουν με το πύον που βγαίνει όταν πιέζεις ένα σπυρί. Η κάπα, με τον εντυπωσιακό δερμάτινο ώμο στην πλάτη, του προσδίδει το κύρος υπερήρωα.»
Godwin Baxter
Eμφανίζεται με ολόσωμες φόρμες εργασίας, εμπνευσμένες από τις ιδέες φουτουριστών του 20ού αιώνα, όπως Varvara Stepanova και Thayat. Οι τσέπες μοιάζουν με πληγές στο σώμα, ενώ το μαλλιαρό παλτό και το καπέλο του θυμίζουν το κόκκινο-καφέ χρώμα του συκωτιού.
Madame Swiney
Φοράει μια ρόμπα από μετάξι με υφή ταπετσαρίας, θυμίζει πολυθρόνα. Η ουσία αυτής της ρόμπας είναι η ινώδης, οργανική υφή του μεταξιού. Η Swiney μοιάζει σχεδόν ταπετσαρισμένη, σαν μια παλιά ανθεκτική, αναπαυτική πολυθρόνα. Τα μικρά χέρια, συνηθισμένο μοτίβο στα βικτωριανά κοσμήματα, αγκαλιάζουν το σώμα της, ενώ το τουρμπάνι παραπέμπει στα τετράγωνα μαντήλια που φορούσαν οι γυναίκες της εργατικής τάξης στη Βρετανία, τη δεκαετία του 1940. Η Swiney είναι μια σκληροπυρηνική μητριάρχισσα του Ανατολικού Λονδίνου – με τα μαλλιά της, εάν έχουν απομείνει, κρυμμένα κάτω από το παλιό αυτό τουρμπάνι.»
Mrs. Prim
Το φόρεμα, η ποδιά και η κορδέλα στα μαλλιά της κυρίας Prim βασίζονται σε στολή υπηρέτριας στη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα· το πλαστικοποιημένο, αδιάβροχο ύφασμα προσθέτει μια μοντέρνα πινελιά. Η στολή αυτή, με τις τόσο ακριβείς ραφές στους πήχεις, το κολλάρο και το στρίφωμα, έχει μια αυστηρότητα που συνάδει με τη συμπεριφορά της κυρίας Prim.
Duncan Wedderburn
Αυτή είναι η εορταστική γκαρνταρόμπα του Duncan Wedderburn. Το χρυσαφί λινό συμπληρώνει την αισθητική της κινηματογραφικής παραγωγής συνολικά αλλά και το απαλό γαλάζιο των ενδυμάτων της Bella σ’ αυτή τη σκηνή. Κάτω από το κοστούμι φοράει ενίσχυση και κορσέ για να δημιουργηθεί μια φιγούρα με καμπύλες σε σχήμα S, εμπνευσμένη από τις πομπώδεις πόζες στις γελοιογραφίες Βρετανών ανδρών στα τέλη του 19ου αιώνα.
Harry
Ο Harry έχει καθοριστικό ρόλο στη διανοητική αφύπνιση της Bella και την απόφασή της να γίνει γιατρός. Πρόκειται για έναν προοδευτικό, ριζοσπαστικό στοχαστή κι αυτό αντικατοπτρίζεται και στα ενδύματά του. Τα ρούχα του χρονολογούνται πάνω-κάτω στη δεκαετία του 1920, φοράει ένα χαλαρό συνδυασμό από ναυτικό σπορ σακάκι και γραβάτα.
Η Waddington παίζει με την ιστορία και τη φαντασία. Υπάρχουν στοιχεία βικτωριανά, αλλά ποτέ δεν είναι “καθαρά”. Μοιάζουν στρεβλωμένα, λίγο αλλόκοτα, σαν να ανήκουν σε έναν κόσμο που είναι ταυτόχρονα γνώριμος αλλά και ξένος. Αυτό άλλωστε είναι και το πνεύμα της ταινίας: μια παραμυθένια ανατροπή του πραγματικού. Το πιο ωραίο, ωστόσο, ήταν η αίσθηση ότι τα κοστούμια ζωντάνευαν σιγά σιγά. Όσο περισσότερο τα παρατηρούσα, τόσο ένιωθα πως με έβαζαν ξανά μέσα στον κόσμο του Λάνθιμου, αλλά με διαφορετική ματιά. Χωρίς διάλογο, χωρίς σκηνές· μόνο ύφασμα, χρώμα και φόρμα.
Η έκθεση δείχνει καθαρά πως τα κοστούμια στο Poor Things δεν είναι απλώς σκηνικά αντικείμενα. Κάθε ύφασμα, κάθε κουμπί, κάθε ραφή συμμετέχει στη διαμόρφωση χαρακτήρων και νοημάτων. Από κοντά, η δουλειά της Holly Waddington αποκτά μια άλλη διάσταση: οι λεπτομέρειες αναδεικνύονται, και η ταινία ξαναγράφεται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη.
Αν σκέφτεσαι να πας, μην το αφήσεις. Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου και είναι μια μοναδική ευκαιρία να δεις από κοντά τι σημαίνει όταν η μόδα γίνεται κινηματογράφος και όταν τα ρούχα αποκτούν φωνή.
